Herkese yeniden merhaba. Bu yazıda uzun zamandır yüksek tansiyon ile ilgili çok bilindik bir bilginin son yıllarda nasıl değişime uğradığına şahitlik edeceğiz. Okuyacağınız bilgiler Amerikan kalp birliğinin (ACC) 2018 hipertansiyon tedavi klavuzu temel alınarak oluşturulmuştur. Hipertansiyon hastası iseniz doktorunuzun size söyleyeceği ilk şey muhtemelen 'Yemeklerini tuzsuz yemelisin' olacaktır. Peki bu gelenekselleşmiş öneri ne kadar doğru? Ya da eksik bir yanı var mı?
Diyetteki tuz miktarının azaltılması hipertansiyon tedavisinde öncelikle yapılması gereken basamaklardan biri olarak görülmektedir. Özellikle günlük tuz alımının 5 gramın altında olması önerilir. Bunun pratik hayat için karşılığı1 çay kaşığı demektir. Aman hoca sen ne söylüyorsun dediğinizi duyar gibi oluyorum. Türkiye' de günlük tuz tüketiminin kişi başı ortalama 30 gram olduğu gerçeği malesef tokat gibi yüzümüze çarpıyor. Bu da demek oluyor ki hipertansiyon tedavisinde daha ilk aşamada golü yemiş oluyoruz. Aslında bu durum sadece hipertansiyon tedavisi ile ilgili değil. Sağlıklı bir yaşam için Türkiye'de yaşayan her bir birey olarak günlük tuz tüketimimizi ciddi oranda azaltmamız gerekiyor. Özellikle yaşlılarda ve hipertansiyon için ilaç kullananlarda tuzu azaltmak tansiyon kontrolü için yaklaşık yarım puan ile bir puan arasında (5-10 mmHg) bir fayda sağlıyor. Sakın yarım puanda neymiş diye küçümsemeyin! Büyük tansiyon değerinde yarım puan azalma kalp krizi, felç geçirme gibi kalp damar hastalığı riskini yaklaşık %20-25 azaltıyor. Burada şunu da unutmamak gerekiyor. Tuzu azaltmak her kişide aynı etkiyi sağlamıyor. Bazı hastalarda günlük tuz alımını sıfırlasanız bile tansiyon üzerine hiç bir etki görülmüyor. Yani tuz ile tansiyon ilişkisi genetik duruma göre değişiyor. O zaman yine aynı yere geldik. 'Hastalık yok hasta var'
Peki diyetteki tuz miktarını azaltmak için neler yapmalıyım?
Diyetteki tuz miktarını nasıl azaltabilirim?
Yukarıda da söylediğim gibi günlük almamız gereken tuz miktarı en fazla 5 gram yani bir çay kaşığı kadardır. Bunun yanında marketlerde satılan hazır yemekler ya da hamburger gibi fast food türü işlenmiş gıdalardan mutlaka uzak durmak gerekiyor. Bu arada şunu da söyleyeyim. Çocuklarda tansiyon yüksekliğini çok görmeye başladım. Acaba bir şey mi var demeden önce; çocuğumuzun yeme alışkanlığını mutlaka sorgulamalıyız. Hamburger ve pizza türü işlenmiş gıdalardan mümkün olduğunca çocuklarımızı uzak tutmalıyız. Bunun yanında çocuğun fazla kilosu da varsa tansiyon yüksekliği malesef kaçınılmazdır. Bir şey daha söyleyeyim. Koladaki kafein tansiyonu yükseltir. Ama kahve içindeki kafein bilakis tansiyonunuzu düşürür. Demek ki kafeinin işlenmişinden bile uzak durmak gerekiyor. Bunların yanında tuz ile ilgili başka bir tavsiyemde; eğer mümkünse aldığınız ürünlerin tuzsuz olanını (tuzsuz ekmek, tuzsuz peynir, tuzsuz zeytin gibi) tercih edin. Her ne kadar tuzsuz olanından alsanız bile kuruyemiş gibi bazı ürünlerin doğasında tuz olduğunu unutmayın. Kuruyemiş tüketimi açısından bu nedenle dikkati olun. Tabi unutmadan tuzsuz turşu olur mu bilmem ama olmuyorsa turşudan uzak durun.
Peki hocam ben tuz ile ilgili şeyleri zaten biliyordum diyenler yazının bundan sonraki kısmına dikkat etsinler
Hipertansiyon ile potasyum ilişkisi nedir?
Peki şimdi gelelim potasyuma. Yandaki kabileyi görüyor musunuz. Bir ara tüm tıp dünyası bu kabileyi konuşuyordu. Yanomamo kabilesi. Brezilya'da amazon ormanlarında yaşayan bir yerel kabile. Peki bu kabile tıp dünyasının ilgisini neden çekti derseniz; bu kabilede yaşayanlarda hangi yaşta olursa olsun hipertansiyon görülmüyor. Dahası, bu kabilede yaşayanlar kalp krizi de geçirmiyor. Ölümleri malesef hemen daima enfeksiyon hastalıkları nedeniyle oluyor. Bu tıbbi özellikleri 2012 yılında dünya sağlık örgütünün (WHO) ilgisini çekti ve Yanomamolar üzerinde yapılan çalışmalarda; günlük tuz tüketimlerinin 20 mg civarında olduğu, günlük potasyum tüketimlerinin ise 6 gram üzerinde olduğu görüldü. Bakın günlük tuz tüketimlerinin 20 mg; yanlış anlamayın bizdeki 20 gram! Araştırmaların sonucunda günlük tuz alımının azaltılması yanında potasyum alımının arttırılmasının hipertansiyon tedavisinde daha etkin olduğu, sadece tansiyon hastaları için değil. sağlıklı yaşamak için de günlük potasyum alımının arttırılması gerektiği ortaya kondu.
Diyetteki potasyum miktarını nasıl arttırabilirim?
Bundan sonra çok merak edeceğimiz bir soru değil mi? Bugüne kadar hep tuz, tuz dedik. Demek ki artık potasyumun önemini de yanomamolar sayesinde öğrenmiş olduk. Yanomamolar sağlıklı bir hayat sürüyor, hiç bir zaman tansiyonları yükselmiyor. Tabi sağlık göstergelerinin tek etkeni diyet içerikleri olmayabilir. Yaşadıkları doğal ortamında yaşamsal verilerine mutlaka olumlu katkısı vardır. Ancak çevrenin yaşamımıza direkt etki ettiği en önemli nokta yediklerimiz yani diyet içeriğimiz olduğu unutulmamalıdır. Hani bir söz vardır. 'Ne yiyorsan, o olursun' Sağlıklı beslenirsen, sağlıklı olursun. Gelelim sorunun cevabına. Aslında hastalarımıza, sağlıklı yaşamak isteyenlere DASH diyetini öneriyoruz. DASH diyeti bir başka yazımın konusu olacak. Ama burada şunu vurgulamak isterim ki, DASH diyetinin en önemli özelliği potasyum içeriğinden zengin olmasıdır. Bir kaç ip ucu vermek isterim. DASH diyetinin bir parçası meyve tüketiminin fazla olmasıdır. Tabi potasyum deyinde muz ilk akla gelen meyvedir. Eğer böbrek fonksiyonlarınız normalse günde bir muz tüketmenizi öneririm. Özellikle yüksek tansiyon hastaları bundan fayda görecektir. Muz gibi avakadoda da yüksek miktarda potasyum bulunur. Genel olarak; yeşil yapraklı sebzeler, fasulye, süt (Özellikle soya), kaju fıstığı, badem, fındık, tavuk ve somon balığı potasyum kaynağı olarak bilinir. Diyet içeriğimizde bunlara göre değişiklik yapmak daha sağlıklı bir yaşam için gereklidir.
Değişiklik iyidir
Demek ki sağlıklı bir yaşam için önce yediklerimizi yani beslenme içeriğimizi değiştirmemiz gerekiyor. Bir yerden başlamamız gerekiyor. İnanın kronik bir hastalıkla yaşamak çok zor. Ne demek kronik hastalık? Yaşam boyu peşimizi bırakmayacak, sürekli takip ve tedavi gerektirecek hastalık demek. Hipertansiyon gibi, kalp damar hastalıkları gibi. Eğer yaşamımızla ilgili bir şeyleri değiştirebilirsek kronik hastalığa yakalanmaktan o kadar uzak kalırız. Değiştirmemiz gerekenler; beslenme içeriğimiz, iş dışı egzersiz yapma sıklığımız, kilo kontrolümüz, stres düzeyimiz. Bunların her biri için cilt cilt ansiklopedi bile yazılabilir. Bu yazı ile çok önemli bir şey öğrenmiş olduk. Vücudumuzda tuz yani sodyum ile potasyum dengesini çok iyi ayarlamamız lazım. Tuz alımımızı azaltmamız gerekirken potasyum alımımızı mutlaka arttırmamız gerekiyor. Bu sağlıklı yaşamın anahtarlarından sadece biri.
Sizi unutmadım! Turşu ve zeytin sevenler, tuzsuz yapamayanlar
Hastalarımla konuşmayı çok seviyorum. Hele de vakit ayırabilecek bir durumdaysam. Onların dünyalarını anlayabilmek için; nasıl yaşıyorlar?, ne yiyorlar?, ne içiyorlar?, kaç saat uyuyorlar? gibi sorulara cevap aramak aslında doktorluğun belki en önemli, bence hem de en keyifli kısmı. Tabi yoğun çalışma şartlarında çok mümkün olmasa da; hızlı bir şekilde kiminle karşı karşıya olduğumu anlamak istiyorum. Bazen şöyle sorularla karşılaşıyorum 'Hocam azıcık turşu yesem bir sıkıntı olur mu?', ' Hocam tuz benim hayatım, tuzsuz hayattan zevk almıyorum, azıcık tuz atsam bir zararı olur mu?' En çok tuzsuz hayattan zevk almayanları merak ediyorum. Azımsanmayacak sayıdalar ve gerçekten tuz onlar için her şey. İşte son çalışmalar bize şunu da söylüyor. Diyette aldığınız tuzu potasyum alımınızı arttırarak dengeleyebilirseniz. Riskiniz kesinlikle azaltmış olursunuz. Ayrıca tuz alımını azaltmak benim tansiyonuma hiç etki etmiyor diyen hastalarda potasyumdan zengin besinleri daha sık tüketmeye başlarlarsa, tuz azaltmanın tansiyon üzerindeki etkisini daha çok hissedecekler
Hayat hep bir denge gözetiyor!
Değil mi? Bu kainatta her şey zıttı ile dengede. İyi-kötü, güzel-çirkin, Çok-az...Yediklerimiz için de, tabi ki, yaşamın bu ana kanunu geçerli olacak. Diyetimizdeki tuz yani sodyum miktarı ile potasyum miktarı gibi...
Doç. Dr. Özgür KIRBAŞ, Ankara Kardiyolog
コメント